بررسی تأثیر نوسانات عناصر اقلیمی بر تغییرات زیست محیطی مراتع استان کهگیلویه و بویراحمد، مطالعه موردی: محدوده حوضه آبریز کبگیان

چکیده کثرت ارتفاعات و تغییرات شدید ارتفاعی و بالطبع نوسانات وسیع حرارت، رطوبت، بارش سالانه و ... موجب شده تا استان کهگیلویه و بویراحمد واقع در نیمه جنوب غربی کشور، به منزله پلی در چهار راه بین رویشگاههای چهار منطقه رویشی جهان (ایران و توران، صحرا و عربی، سند و سودان و مدیترانه ای) قرار بگیرد. منطقه مطالعاتی، محدوده دهستانهای حوضه آبریز کبگیان، به مساحت 8/845 کیلومتر مربع، بین عرض جغرافیایی ?26 °30 تا ?54 °30 شمالی و طول جغرافیایی ?6 °51 تا ?38 °51 شرقی واقع در شهرستانهای بویراحمد و دنا را شامل می شود که از نظر اقلیمی جزو مناطق سرد و مرطوب محسوب می شود و جزئی از زیرحوضه های کارون بزرگ است. از بین عناصر اقلیمی، نوسانات رطوبت و دما موثرترین متغیرهای تعیین کننده پوشش گیاهی و تغییرات آن می باشد و بر روی بیشتر شاخص های گیاهی از جمله تراکم، تولید و وضعیت (مناسب، متوسط و نامناسب) آنها موثر است. با توجه به اینکه هدف اصلی این تحقیق، بررسی رابطه نوسانات عناصر اقلیمی (بارش و دما) با تغییرات پوشش گیاهی (میزان تولید مرتع) می باشد، بنابراین اثرات ترسالی ها و خشکسالی های متناوب و پی در پی بر میزان تولید مرتع، در محدوده حوضه کبگیان مورد بررسی قرار گرفته است. در تعیین دوره های تر و خشک، از میانگین متحرک 3 و 5 ساله استفاده شد. جهت بررسی وضعیت خشکسالی و ترسالی منطقه مورد مطالعه، از روش شاخص استاندارد بارندگی (spi) استفاده شده است. به منظور تعیین رابطه نوسانات عناصر اقلیمی با میزان تولید مرتع، علاوه بر بررسی و تحلیل این رابطه با استفاده از روشهای آماری روابط و مدل های رگرسیون و ضریب همبستگی، با استفاده از معادلات رگرسیونی چند متغیره و تجزیه با روش ورود (step wise) موثرترین زمان بندی های بارش و دما بر تغییرات میزان تولید مراتع در منطقه مطالعاتی مشخص شد. به طور کلی نتایج حاصله وجود رابطه معنی دار بین تولید و بارش سالانه را تأیید و وجود رابطه معنی دار بین تولید و میانگین دمای سالانه را رد می کند. با این وجود بین بعضی از دیگر زمان بندی های دما و بارش مانند حداکثر دمای فروردین و مجموع بارش ماه های دی تا خرداد، با میزان تولید علوفه مراتع منطقه نیز، ارتباط معنی داری وجود دارد. بر اساس اثبات رابطه معنی دار بین بعضی از زمان بندی های عناصر اقلیمی با میزان تولید مرتع منطقه، برای تعیین مناطق بحرانی از لحاظ تولید مرتع و مرتعداری و تعیین وضعیت آن در سه سطح (مناسب، متوسط و نامناسب) در سالهای نماینده خشکسالی و ترسالی، از نرم افزار arc gis استفاده شد. نقشه های حاصله برای وضعیت تولید مراتع با توجه به نوسانات اقلیمی، نشان دهنده اثرات زیست محیطی در قالب افزایش مناطق بحرانی از لحاظ تولید مرتع در سالهای خشک و کاهش مناطق بحرانی از لحاظ تولید در ترسالی ها، در منطقه مورد مطالعه می باشد. کلمات کلیدی: کهگیلویه و بویراحمد، کبگیان، عناصر اقلیمی، تغییرات کمی مراتع، شاخص استاندارد بارش (spi)، سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis)